Published at Sunstar SuperBalita on 1/3/08
GAMAY nga balay, barong-barong kon buot huna-hunaon, naa sa daplin sa sapa. Tuyuon kining dapita, apan ari man god ko molaktod inigpauli ko sa amo gikan sa eskuwelahan sa Lahug. Grade three na ako dihang nadiskubrihan ko kining maong dalan tungod sa akong mga amigo nga gusto gyud molaag ug mamayabas.
Aduna tuod mga punoan sa bayabas duol sa payag. Usa ka higayon nangatkat mi ug nakakuha og daghang hinog. Ako sab gipasigpatan kon unsay sulod sa payag. Moduol unta ko, apan gibadlong ko ni Loloy. “Kim, ayaw diha kay naa buang diha. Labayon unya ka og tai!”
“Buang nga manglabay og tai?” ningisi ko bisan medyo nahadlok pod.
“Ingon to si Lola nako nga nabuang kuno na siya human biyai sa iyang bana. Nakahisgot man gani to nga paryente kuno ninyo, Kim,” matod ni Loloy.
“Kuyawa no!” sagbat ni Inting nga nidagko pod ang mata.
Si Loloy ug si Inting maoy mga klasmet ug suod nako nga mga amigo. Managsilingan sad kami, apan tua sa unahan og diyutay sa bungtod ilaha. Laguerta ang tawag ning lugara, sakop gihapon sa Lahug. Ang tinubdan sa sapa tua sa baranggay Busay. Nahiabot na gani mi sa tinubdan sa among pagpanglaag. Daghan ang dagkong mga bato ug mingaw ang lugar. Si Loloy magulang nako. Nakaundang man god siya sa Grade one mao nga nagkaklasmet pa kami. Si Inting ig-agaw ni Loloy.
“Tana, atong lilion!” sugyot nako nila.
Ang payag ginama sa kawayan ug nipa. Gipatong ra kini sa mga bato sa sapa. Kon mobaha maigo gyud sa tubig ang mga haligi niini. Duna kiniy hagdanan nga duha ray tikanganan. Kawayan sad ang salog ug bungbong. Maklaro ng taudtaod na gyud kining natukod. Dunay gamay nga bentana nga renehasan og mga lipak. Kinahanglan motindog ang naa sa sulod aron makakita sa gawas. Ang pultahan kinandaduhan. Ang payag morag prisuhan.
“Uli na lang ta, uy, kay dag-om na baya! Hapit na pod alas singko,” ni Inting nga miatras.
“Kadali lang god. Tan-awon lang nato,” miusab ko pagsugyot.
Mipaduol si Loloy ug milili sa gamayng buslot. “Wa may tawo diri.”
Moduol unta ko, apan kalit may ulo nga miguho sa bentana. Itom kaayo ang iyang buhok, kalkag ug taas na. Pution ang iyang pamanit, apan lawom kaayo ang iyang mga mata. Mitutok siya nako.
“Anak ka ni Temyong?” lanog kaayo ang iyang tingog.
Midagan si Loloy pagkakita sa babaye. Misunod usab si Inting. Gusto sab kong modagan, apan wa nako malihok ang akong mga tiil.
“Anak ka ni Temyong?” subli sa babaye.
“Oo,” nagkurog akong mitubag. Nahinumdoman ko ang giingon sa akong Lola, nga Temyong ang ngalan sa akong papa. Apan nibiya kini dihang nagsamkon pa ang akong mama. Wa sad ko masayod kon asa na ang akong mama kay wa poy gisulti nako si Lola kundi ngalan lang ni Mama – Perla.
“Bantog ra nga parehas kaayo mog nawong!” sa babaye.
Nganong nakaila man siya kang Papa? Unsa may iyang nahibaw-an bahin sa akong mga ginikanan nga buang man siya? Pero tarong man siyang manulti karon. Nagkahibat lang gyud iyang nawong tungod kaha kay wala na siyay atiman sa iyang kaugalingon. Kinsa may tigpakaon niya?
Nagpasiplat ko sa iyang nawong. Naghilak siya.
“Kaila diay mo ni Papa?” nako pa.
Mihingos siya ug miyango. Dayon mitaghoy og usa ka huni nga nasinati ko kaayo. Ang huni mao sad ang kanunay nga taghuyon ni Lola. Mihinay ko og lihok, nangandam nga mopahilayo. Mihinay-hinay pod pagtaligsik, unya klaro nga kusog ang nagsingabot nga ulan.
“Kim, ako ang imong Mama Perla!” sangpit sa babaye.
Naabli ang akong mga ngabil, apan walay pulong nga migawas. Nahangangha ug nakalitan gyud ko. Sukad sa akong pagkamatngon og buot, wala gyud ko makakita kang Mama Perla. Apan karon, aniay buang nga miangkon nga siya kuno ang akong mama.
“Kim,” sangpit niyag balik. “Salamat sa Diyos nga nakakita ko sa akong anak! Unsaon man god nga nabuang man ko, mao nga naingon ani akong kahimtang. Pasayloa ko nga wala makaatiman nimo!”
Miduol ko og hinay sa bentana. Sa pagkatinuod gusto gyud ko makakita na sa akong mga ginikanan, apan wala gyud maghisgot si Lola nako.
“Mama Perla,” nalitok gayud nako ang mga pulong nga dugay nang gitipigan sa akong kasingkasing. Wala nako mapugngi ang paghilak. “Akong ingnon si Lola bahin ning atong panagkita. Magpakuyog ko niya inigbalik nako.”
Unya kalit mibundak ang ulan, inubanan sa dalugdog ug kilat. Mikalit pagbahakhak si Mama Perla. Mibalik ang iyang sakit sa utok. “Pahawa dinhi, yawaa ka! Labayon tikag tai karon!”
Midagan ko nga naghangos. Mitabok sa sapang nagkataas ang tubig. Taga-bagtak ra ni sa una, apan karon taga-paa na. Naligo na ko sa ulang samtang ang kangitngit mitukob sa nahabilin nga kahayag.
Paghiabot sa among balay, bunal ang gisugat ni Lola nako. Wala ko makapugong. Akong gisuginlan si Lola bahin ni Mama Perla. Nakita ko nga mitulo ang mga luha ni Lola nga misugilon sa tanang nanghitabo sa among pamilya. Nahibaw-an ko nga si Lola diay ang tighatod og pagkaon kang Mama. Misaad siya nga ugma ubanan ko niya ngadtong kang Mama.
Didto sa halayo nadunggan nako ang makusog nga dahunog sa baha nga morag mitumpag sa huyang nga bahin sa pangpang. Mao pa kini ang kinakusgan nga bul-og sa sapa nga akong nasinati. Nabalaka ako sa kahimtang ni Mama. Basin ang iyang prisuhan maanod sa sapa. Wala ko mahimutang ni mahikatulog sa kabalaka.
Sayong buntag na mituang ang ulan, apan kusog gihapon ang baha.
Nanglakaw mi si Lola nga nagdala og pagkaon. Nakit-an mi ni Inting ug ni Loloy nga miuban kanamo. Giingnan ko sila nga nakit-an na nako ang akong Mama. Nakig-ambit sila nako sa akong kalipay.
Nagkaduol na mi sa daplin sa sapa diin nahimutang ang payag ni Mama. Apan daw mobuto ang akong dughan sa kahinuklog. Haligi na lang ang among naabtan. Gianod sa baha ang payag, ang prisuhan ni Mama Perla sulod sa dugay nang panahon. Uban niini ang akong inahan nga bag-o ko lang nailhan.
